Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk

1) Uluslararası Ticari Sözleşmelerde Taraflar Sözleşmeye Uygulanacak Hukuku Seçebilirler mi?

Evet.

İrade özerkliği ilkesi gerek ulusal hukuklarda gerek uluslararası düzenlenmelerle desteklenmiş ve tavsiye edilmektedir. İşlem güvenliğinin sağlanması, uzun hukuksal süreçlerden kaçınılması ve muhtemel uyuşmazlık noktalarında kaçınılması amacı ile uluslararası ticari ilişkiye giren tarafların sözleşme yapmaları ve bu sözleşmelerinde düzenlemedikleri alanlarla ilgili olarak bir ülkenin hukukunu uygulanmasına seçmeleri tavsiye edilmektedir.

2)Taraflar Sözleşme ile İlgilisi Olmayan Bir Ülke Hukukunu Sözleşmede Uygulanmak için Seçebilirler mi?

Evet.

Bu konuda herhangi bir sınırlama yoktur. Taraflar irade özgürlüğü çerçevesinde ve menfaatleri doğrultusunda diledikleri hukuku seçebilirler.

3) Taraflarca Hukuk Seçiminin Sözleşmenin İmzalanmasından Sonra Yapılması veya Seçilen Hukukun Değiştirilmesi Mümkün müdür?

Tavsiye edilmemesi rağmen evet mümkündür.

Hatta bu seçim uyuşmazlık çıkıp hukuki sürece girildikten sonra da yapılabilir. Ancak unutulmamalıdır ki bu seçim sözleşmenin imzalandığı tarihten itibaren geçerlidir. Diğer bir ifade ile geçmişe etkilidir. Bu bağlamda, sonradan yapılan hukuk seçiminin geçmişe etkili olması sözleşmenin kuruluşu ve geçerliğinin yeni hukuka tabi olmasına sebep olmaz.

Ancak seçimden önce kefalet, teminat, haciz gibi üçüncü kişilerin haklarını etkileyecek bir eylem ve işlem yapılabilir. Bu durumda üçüncü kişilerin hakları koruma altında olduğu kabul edilmektedir.

4) Taraflar Arasında Seçilen Hukukta Meydana Gelen Değişikliklerin Etkisi Var mıdır?

Evet vardır.

Şöyle ki seçilen hukukun bütünüyle ve ileriye doğru ortaca çıkabilecek olası değişikleri ile uygulanmasına yönelik bir iradedir. Bu ihtimalin bertaraf edilmesi için aktarma ( incorporation) yolu önerilmektedir.

5) Hiçbir Milli Hukuk Sistemine Ait Olmayan Kural ve Prensiplerin Seçimi “Hukuk Seçimi” Olarak Kabul edilir mi?

Tartışmalı bir konudur.

Öncelikle, her sözleşmede her uluslararası sözleşmede boşluk doldurma ve yorum yapmak için bir milli hukukun seçilmesi tavsiye edilmektedir.

Özellikle, UNIDROIT Uluslararası Sözleşme Prensipleri, Milletlerarası Ticaret Odası’nın Teslim Şekiller (Incoterms) ve uluslararası ödeme yöntemlerine ilişkin derlememe/broşür/kural/ilkelerinin arkasında kanun yapma gücü olan milli bir devlet bulunmamaktadır. Ancak uluslararası ticarette uzun yıllardır etkin ve yoğun şekilde kullanılan kurallardır.

Tarafların herhangi bir milli hukuk seçimi yapmadan bu kuralların uygulanacağını kararlaştırmaları ancak tahkim yargılaması için bağlayıcı bir yönü bulunmaktadır. Bu tür bir seçim yapılan sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlık, devlet yargısına gittiğinde bu kuralların emredici milli hukuk kurallarına aykırı olmadığı ölçüde uygulayacak, ancak sözleşme konusu ilişkiyi mutlaka bir milli hukukun uygulanmasına karar verecektir.

6) Uluslararası Ticari İlişkiyi Düzenleyen bir Sözleşmede Kısmı Hukuk Seçimi Yapılabilir mi?

Evet yapılabilir. Ancak tavsiye edilmemektedir.

Çünkü kısmı seçimin sözleşmenin bütününe zarar vermesi kuvvetle muhtemeldir. Sadece, sözleşmenin birbirinden ayılabilen, ayrı çözümlerin konusu oluşturabilecek kısımları için farklı hukuklar olduğu tespit edilebilen ilişkiler için uygulanabilecektir. Örneğin, sözleşme taraflarının inşaat, satış, bakım, teknoloji transferi, personel eğitimi gibi çok farklı edimler üstlendiği bir sanayi tesisinin kurulmasına ilişkin karma sözleşmelerde farklı hak ve yükümlülüklere ilişkin taahhütler açısından farklı hukukların seçilmesi mümkündür.

7) Uluslararası Ticari İlişkiyi Düzenleyen Bir Sözleşmede Açıkça Belirtmeden “Örtülü” Şekilde Uygulanacak Hukuk Seçilmesi Mümkün müdür?

Tavsiye edilmemesine rağmen, evet mümkündür.

Uluslararası ticaretin hızı ve ticari kaygılar çerçevesinde bu yöntem sıkça kullanılmaktadır. Bu ihtimal sorunların veya uyuşmazlıkların ertelenmesi anlamına gelmektedir. Böyle bir durumun çözümü için büyük masraf ve zaman harcanması üzülerek gözlemlenmektedir.

Bu açıklamalar ışığında hangi hukukun uygulanacağının tespiti için bazı kriterlere bakılmaktadır;

• Belirli hukuk sistemine özgü tip sözleşmelerin kabul edilmesi,
• Belirli hukuk sistemine özgü genel işlem şartlarının kabul edilmesi,
• Belirli bir kanun maddelerine atıf yapılması,
• Sözleşmenin, taraflar arasında daha önce yapılmış ve hukuk seçimi içeren başka bir sözleşme ile sıkı ilişki içinde bulunması,
• Bir kompleksin yapımına ilişkin temel sözleşmeye bağlı olarak başka bir sözleşme yapılması,
• Sözleşmede belirli ülke mahkemelerinin yetkili olduğunun kararlaştırılması,
• Belirli yerde ikamet eden hakemlerin seçilmesi,
• Ödemeler belirli bir ülkenin para birimi üzerinden yapılacağının kararlaştırılması,
• Belirli bir hukuk sistemine özgü hükümlerin ve kavramların kullanılması,
• Daha önce taraflar arasında yapılmış benzer sözleşmelerde hukuk seçimine ilişkin maddenin bulunması.

Uluslararası uygulamada yukarıdaki kriterler tek başına değil ama bir kaçının bulunması örtülü hukuk seçimine ilişkin bir gösterge olarak kabul edilmektedir.

8) Uluslararası Ticari İlişkisi Düzenleyen Bir Sözleşme Yapıldığında Ticari İlişkinin Niteliğine Göre Uygulanacak Hukuku Gösteren Bir Kategori Yapmak Mümkün müdür ?

Tarafların uygulanacak hukuku seçmeleri tavsiye edilmekle birlikte evet mümkündür.

Bu konuda Avrupa Birliği üyesi devletlerin kullandığı Roma I Tüzüğü uluslararası alanda genel kabul görmüş bir kategori öngörmüştür:

• Mal satımına ilişkin sözleşmelerde, satıcının yerleşim yeri.
• Hizmet sağlanmasına ilişkin sözleşmelerde, hizmet sağlayanın yerleşim yeri.
• Franchise ilişkisi sözleşmelerinde Franchise alanın yerleşim yeri
• Distribütörlük sözleşmelerinde, distribütörün yerleşim yeri.

Hukuku uygulanmaktadır. Ancak sözleşme şartlarına ve ilişkinin niteliğine göre ayrıntılı değerlendirilmelerin yapılması gerekmektedir.