Döviz Kuru Değişikliklerinin Sözleşmesel Yükümlülüklere Etkisi Nedir?

Biraz daha ayrıntılı inceleyecek olursak;

Uluslararası ticari sözleşmelerde taraflar satılacak malın veya verilecek hizmetin değerini değişik para birimleri üzerinden belirleyebilirler. Uzun süreli veya kısa süreli  bu sözleşmelerde sözleşmenin kurulduğu zaman ile bedelin ödeneceği tarih arasında paranın reel (gerçek) değeri düşse bile borçlu nominalizim ilkesi gereği ( itibari değer) sözleşmede kararlaştırılan rakamsal ( nominal) değer üzerinde ödeme yaparak borcundan kurtulmaktadır. Bu nedenle sözleşmede kararlaştırılan para biriminin uğracağı değer kaybı tarafların arasındaki ticari ilişkiyi önemli ölçüde tehdit etmektedir.

Ticari sözleşmelerde mücbir sebep/ aşırı ifa güçlüğü klozları sözleşmenin kurulduğu zaman meydana gelmesinin taraflar arasında öngörülemeyen olayların etkilerini düzenlemek için kullanılmaktadır. Örneğin doğal afetler, savaş ve terrör saldırıları gibi halleri kapsadığı kabul edilmektedir.

Basiretli bir tacir hele ki dünya piyasalarında faaliyet gösteriyor ise yaptığı sözleşmelerde para birimi olarak kabul edilen dövizlerin değerindeki değişikliklerin yükümlülükleri üzerindeki yaratacağı etkiye dikkate alması gereklidir. Diğer bir ifade ile tarafların sözleşmelerin müzakereleri ve kuruluş safhasında meydana geleceği öngörülen ( veya öngörülebilen ) olayların etkisini önceden düzenlemelidir.

Bu bağlamda tarafların ticari ilişkilerini ve özellikle de bedelin ödenmesine ilişkin yükümlülüklerini enflasyon ve devalüasyon gibi ekonomik tehlikelere karşı korumak amacıyla sözleşmelerde otomatik uyarlama klozlarını kullanmaktadırlar. Diğer bir ifade ile para birimlerinde meydana gelen değişiklikleri otomatik olarak uyarlanmasını sağlamaktadırlar. Örneğin:

1. Sözleşleme taraflarından birinin belli bir para biriminin ödeme için kullanılmasında ısrar etmesi uluslararası ticarette sık görülen haldir. Böyle bir durumda diğer taraf aşırı kur farkı oynamalarına ilişkin olarak bazı riskler taşımaya başlıyacaktır. Bu olumsuz durumun önlenmesi için taraflar sözleşme konusu ürünlere karşılık ödenecek para biriminde belli tarihteki kur/değişim oranına sabitlememeleri sıkça kullanılan bir yöntemdir.
2. Döviz kuru farkından kaynaklanabilecek dengesizliklere önleyebilmek için tarafların ödemenin yapılacağı ikinci bir para biriminde anlaşmaları mümkündür.
3. Döviz kuru farkından kaynaklanabilecek dengesizliklere önleyebilmek için taraflar ödemenin yapılacağı para biriminin değerinde meydana gelebilecek artışlar ve düşüşler için bir alt ve üst sınır belirleyebilirler. Örneğin, Sözleşmelerde fiyatı 15. 08.2018 tarihi itibariyle Dolar/Euro paritesine göre tespit etmişlerdir. Bu paritenin %2,5 üzerinde yada altında kalan değişikliklerin otomatik olarak uyarlanacağı kararlaştırılabilir.
4. Buna benzer şekilde paritenin tek bir para birimine değil de birkaç para birimimin oluşturduğu havuza bağlanması da söz konusu olabilir. Bu havuz satım konusu malın piyasadaki alternatiflerinin fiyatından oluşan bir havuz da olabilir.
5. Taraflar sözleşmelerinde sözleşmenin yapıldığı tarihte ifa tarihi arasındaki para değişiminden kaynaklanan zararın yarı yarıya alıcı ve satıcıya paylaştırılacağı kararlaştırılabilir.

6. Fiyat ayarlanmasının yetersiz kalması halinde “Corrective Clause” şartı ile sözleşmenin yeniden müzakere edilmesi talep edilebilir.

Sonuç olarak, Uluslararası ticaret faaliyet gösteren bir şirketin piyasa ve ekonomik şartlardaki değişim kaynaklı risklerin farkında olması ve bu değişimi esnek ve çok yönlü ticari sözleşmeler ile yönetilmesi gerekmektedir. Bu esnekliği ve çok yönlülüğü sağlayan sözleşmesel ensturumanlardan en önemlisi otomatik uyarlama klozları olarak karşımıza çıkmaktadır. Belirsizliği yönetmenin geleceği yönetmek anlamına geldiği bu sıkıntılı dönemlerde otomatik uyarlama klozlarını her dış ticaret erbabının kullanması gerekmektedir.

Bu konu ile ilgili olarak ayrıntılı çalışmalarımız devam edecek.