Günümüzde uluslararası ticari ilişkilerin ülke içi ticari ilişkilerden farklı özellikleri vardır. Bu bağlamda işlemlerin yürütülmesi ve uyuşmazlıkların çözümünde uluslararası ticarete ait kuralların kullanılması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile, Uluslararası Ticaret ve Sözleşme Hukuku’nun kendine özgü kaynakları vardır. Dış ticaret ile ilgilenen firmalar bu kural ve kaynakları ticari ilişkilerine ve sözleşmelerine dahil ederek bazı belirsizlikleri ve riskleri en aza indirebilirler. Yazımda, bu kural ve kaynaklardan kısaca bahsedeceğiz.
1. Uluslararası Antlaşmalar
Uluslararası ilişkileri düzenleyen temel dokümanlar devlet arasında yapılan anlaşmalardır. Bu antlaşmalar genelde devletle ile devlet arasındaki ilişkileri düzenlemektedirler. Ancak bazı durumlarda devletler vatandaşlarının birbirleri ile yaptıkları ticari ilişkileri düzenleyen antlaşmalar yapabilmektedirler. Devletlerin Tahkim, yatırım, gümrük ve vergilendirme üzerinde yaptıkları anlaşmalar buna örnek olarak gösterilebilir. Konumuzla ilgili olarak üzerinde durmamız gereken anlaşmalar:
o Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkında 1958 NEW York Konvansiyonu
o Konişmento ile İlgili Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Milletlerarası Brüksel Konvansiyonu ( Lahey Prensipleri )
o Dünya Ticaret Örgütü ve Bağlı Anlaşmaları
o “Karayoluyla Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesine İlişkin Anlaşma”CMR ( Convention Marchandises Routiers)
o CIM ( Convention Internationale Concernant le Transport de Marchandises par Chemins de fer –Demiryolları ile Uluslararası Eşya ve Yolcu Nakliyatına Dair Konvansiyon)
o Convention on Internatinonal Sale Of Goods.”-Uluslararası Mal Satımları Üzerine Anlaşma
2. Uluslararası kuruluşların çıkardıkları derlemeler ve model kanunlar (Restatetment)
Bu başlıkta yer alan metinleri en önemli örneği uluslararası ticari sözleşmelerde kullanılan UNIDROIT prensipleridir. Bu presipler kendiliğinden bağlayıcı olmayıp, tarafların bunları sözleşme hükmü haline getirmesi veya aralarındaki ilişkiye uygulanacak kurallar olarak belirlemesi için oluşturulmuştur. Model kanunların amacı uluslararası ticari uygulamaların yeknesak hale getirilmesidir. Model kanunların bir diğer pratik önemi ticaret hukukunda ortak problemleri çözecek hakimlere hakemlere ve tüm yasal metinleri yorumlayacak olanlara yol gösterici bir kurallar bütünü olmasıdır.
3. Hukukun Genel Prensipleri
Bu prensipler bütün hukuk sistemlerinde farklı isim ve yorum metotları ile ortak olarak kabul edilmiş ilkelerdir. Bu ilkelerin başta gelenleri aşağıda listelenmiştir:
o Sözleşme Özgürlüğü
o Ahde vefa (pacta sunt servanta)
o İrade muhtariyeti,
o Hakkın kötüye kullanım yasağı ( abus de droit)
o Çelişkili davranış yasağı
o İyi niyet ( bona fide)
o Karşı tarafı aydınlatma ve bilgilendirme yükümlülüğü
o Mücbir sebep( vis majör)
o Kazanılmış haklara saygı
o Sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması-(clausa rebus sic sitantibus)
o Kimsenin sahip olacağı haklardan fazlasını dermeyan edemeyeceği
o Verilen zararın tazmini
o Culpa in contrahendo
o Kesin hüküm
o Kimsenin kendi davasında yargıç olamayacağı
4. Uluslararası Teamüller ve Bir Örnek Kurallar
Uluslararası alanda teamüllerin ortaya çıkması iç hukuktaki örf-adet veya teamüllerin ortaya çıkışından farklı değildir. Başka bir ifade ile, bir davranış biçiminin örf-adet veya teamül kuralı olarak kabul edilebilmesi için davranışın uzun süredir tekrarlıyor olması, toplum için o şekilde hareket etmenin mecburi olduğu yönünde bir inanç bulunması uyulmadığı takdirde müeyyide uygulanması şeklinde üç şartın gerçekleşmesi gerekir. Ticari Teamüller genellikle belirli bir sektöre veya belirli bir bölgeye özgü olup, genel anlamda evrensel olarak kabul edilen az sayıda teamül bunmaktadır. Bu bağlamada hangi hususların “milletlerarası ticari teamül” olarak kabul edilebileceğini belirlemek veya bir hususun “ticari teamül” olup olmadığının kanıtlanmasında zorluklarla karşılaşılabilir. Bu noktada, özellikle ticari bir uyuşmazlıkta, genellikle bir hususun ticari teamül olduğunu iddia eden tarafın bunu ispatlaması gerektiği kabul edilmektedir. Ticari teamüller en büyük örnek Milletlerarası Ticaret Odasının çıkardığı ödeme yöntemleri ve teslim şekilleri ile ilgili olarak çıkardığı bir örnek kural ve broşürlerdir.
5.Emsal hakem ve mahkeme kararları
Taraflar arasındaki uyuşmazlığın çözümünde milli mahkemelere nazaran, hukukun uygulanmasında daha özgür bir yapı olduğu için milletlerarası ticaret hukukunun uygulanmasında milli mahkemelerden daha fazla önem taşıdığı kabul edilmektedir. Milletlerarası tahkim sonucunda hakem mahkemelerinden verilen kararlar, benzer uyuşmazlıklar açısından emsal teşkil edebilmekte ve milletlerarası ticaretin gelişmesine ciddi katkı sağlamaktadır. Hatta milletlerarası ticaretin kendisine özgü kuralları olarak gördüğümüz lex mercatoria’nın milletlerarası hakem kararları ile ayakta durduğu dahi belirtilmektedir.
6. Uluslararası Kuruşların çıkardıkları Model Sözleşmeler
Uluslararası Ticareti Yönlendiren Kuruluşlar Lex mercontia’nın gelişmesi ve uyuşmazlıkların azaltılması amacı ile bir örnek kuralların yanında model sözleşmeler hazırlamaktadırlar. MTO, ITC, FIDIC, ENAA ( Engineers Advencement Assosciation of Japan) gibi kuruluşlar, ülke temsilcilerinin ve uluslararası ticaret hukukunu ve uygulamaları bilen seçkin uzmanların katılımı farklı kural ve uygulamaları dikkate alarak sözleşme metinlerini hazırlamaktadırlar. Bu metinler özellikle sözleşme özgürlüğü (freedom of will) dikkate alınarak hazırlandığından, bir sözleşme tarafının diğer sözleşme tarafına dayattığı veya hak ve menfaatlerine arasındaki dengeyi aşırı bozan Genel işlem şartları değillerdir. Bu model sözleşmeler eşit müzakere ve adil sözleşme yapma ilkeleri çerçevesinde uluslararası B2B ticari işlemlerde kullanılmak üzere ortak kavram ve kelime birliği anlayışı ile kaleme alınmışlardır. Uluslararası nitelikle sözleşmelerden kaynaklanan ihtilafların önlenmesi açısından model sözleşme hükümlerinin uluslararası ticaret uygulanmasında kullanılmaları yaygınlaşmaktadır.
Model sözleşmeler sözleşmeye uygulanacak olan hukukun etkisini azaltırken farklı ülkelerdeki farklı hukuk sistemlerinin farklı ve çeşitli yorumlanmasını azaltmaktadır Bu metinler tüccarlar ve hukukçular için işlemleri kolaylaştıran metinler olarak faydalı olmakla bilirlikte işlemin niteliği gereği üzerlerinde gerekli değişiklik ve uyarmalar konusunda dikkatli davranılması ve uzman kişiler tarafından hazırlanması önemlidir. Ek olarak, Bir tarafın pazarlık gücü azaldığı durumlarda, model sözleşmelerin kullanılarak dengenin sağlanmasının diğer tarafa nazaran pazarlık gücü zayıf olan tarafın lehine olmasıdır.
Uluslararası Ticaret/Sözleşme Hukuku’nun(LEX Mercatoria) Kaynakları Nelerdir? yazısı ile ilgili merak ettikleriniz ve verilen hizmetler hakkında daha detaylı bilgiler almak için bizimle iletişime geçmekten çekinmeyin.
